Blog

Aeth Paul Bullen a chriw Glandyfi ati cyn gynted ag y dechreuodd yr argyfwng i greu gardd farchnad newydd. Gan ddefnyddio sglodion coed o fusnes dodrefn Paul a thail o ffermydd lleol, mae 40 o welyau newydd 15m ar eu hyd wedi’u creu ar y caeau gwastad ger Penegoes. Gyda thatws yn y pridd a hadau ar gyfer saladau, cêl a ffa dringo’n cael eu hau, yn y gwanwyn eleni mae Paul wedi gweithio gyda gwirfoddolwyr i gael y safle hwn yn barod, a hynny o’r dechrau’n deg.

A hithau eisoes wedi sefydlu gardd farchnad ar ei fferm gymysg ym 2018, penderfynodd Kate Fenhalls fynd amdani go iawn y gwanwyn yma drwy aredig 600m2 o dir at gynhyrchu tatws a chennin. Mae Kate, ynghyd â gwirfoddolwyr Byddin y Tir, yn mynd ati i blannu â llaw Kestrel a Charlotte, mathau o datws sy’n gwrthsefyll malltod – dros 1,200 o datws hadyd. Hefyd mae ganddi 1,000 o fylbiau garlleg yn y ddaear ac yn hau 500 o blanhigion india-corn.

Mae Kate yn cydweithio â’r tyfwr lleol Chris Jackson a’r ceffyl gwaith lleol Hamish i ogedu a rhychu’r pridd. Cadwch lygad am y cnydau hyn ym magiau llysiau wythnosol Tyfwyr Ynys-las.

Mae Joe Hope yn rheoli Cefn Coch yng Nglaspwll er 2015. Mae’n cadw gwartheg yr ucheldir ac yn ymwneud â gwaith ecolegol i fonitro bywyd gwyllt lleol. Ochr yn ochr â’i gydweithwraig Jane Robertson, maen nhw wedi aredig ac ogedu ardal sydd bron 200m2 ac wedi hau 600 o blanhigion cêl i’w plannu ar y darn mwyaf gwastad o’u ffriddoedd. Dyma fenter arallgyfeirio newydd a chyffrous i’r fferm a rhywbeth y dewison nhw ei wneud er diogelwch y gymuned rhag ofn bod prinder bwyd.

Mae’r criw yng Nghydweithfa Dai Bodfrigan, Tre’r-ddôl, yn troi rhai o lawntiau eu lodj hela traddodiadol at gynhyrchu bwyd i’r gymuned. Dyma’r flwyddyn gyntaf iddyn nhw fynd ati i gynyddu cynhyrchiant ac maen nhw wedi aredig ardal oddeutu 200m2 yng nghae isa’r fferm ar gyfer cynhyrchu bresych a thatws. Maen nhw hefyd yn cyflwyno achles ffres i wella’r pridd i greu 36m2 o welyau sgwoshis yn ogystal â thyfu ychydig o fathau o rawn prin fel treial.

Mae Sadie, Gareth ac Erannan wedi bod wrthi’n codi twnnel tyfu, ffensio a pharatoi gwelyau ar gyfer eu gardd farchnad newydd ar fferm ddefaid y tu allan i Fachynlleth. Gan adeiladu ar lwyddiant eu busnesau saladau a dipiau llysiau Gardd Farchnad Dwylo Da a Calon Dyfi a sefydlwyd tra oedden nhw’n cymryd rhan yn hyfforddiant Llwybrau at Ffermio, maen nhw’n ehangu eu menter. Byddan nhw’n darparu cynnyrch ffres drwy siop Blodyn Tatws eleni ac maen nhw’n barod i helpu i ateb y galw cynyddol am lysiau lleol sydd wedi’u tyfu heb gemegau.

Mae Sam, Katie a Gareth wedi paratoi a phlannu cae tatws newydd yn Nyffryn Dyfi. Gyda help y ffermwr lleol Dylan Owen i aredig y tir iddyn nhw ar ei hen dractor tramor, mae dros 300 cilo o datws Orla, Pink Fur Apple a Cara yn y pridd. Y gobaith yw cael 5 tunnell o helfa, felly croesi bysedd am dymor da!

Eisoes yn cymryd rhan yn hyfforddiant Llwybrau at Ffermio ar gyfer tyfwyr masnachol newydd pan ddechreuodd yr argyfwng, mae’r hyfforddeion Kait, Ruth, Ian, Claire, Emma, Heather, Pete, Lisa, James a Tara yn rhoi tân dani. Yn dilyn gaeaf o gynllunio’n ofalus ba gnydau i’w plannu, mae’r tyfwyr hyn wedi rhuthro i ymgymryd â dwbl maint y tir bron na’u bwriad gwreiddiol. Gan ddefnyddio plotiau yng Nghanolfan y Dechnoleg Amgen, Cae Ffriddgate, Gardd Gymunedol Cultivate a Chymuned Esgair, maen nhw’n plannu amrywiaeth anferth o gynnyrch, o datws i ficro-wyrddlysiau. Bydd y cnydau hyn yn cyflenwi mannau gwerthu ym Machynlleth, yn ogystal â Thywyn a Chynllun Blychau Llysiau yn y Drenewydd.

Yn dilyn cau Canolfan y Dechnoleg Amgen yn ddiweddar oherwydd y pandemig, mae’r hyfforddeion hyn hefyd wedi ymgymryd â gwarchod cnydau dros yr hen dyfwr profiadol Roger McLennan nes ei fod yn gallu dychwelyd i’w gae cynnyrch hirsefydlog yn edrych dros Ddyffryn Dulas.

Mae Gardd Einion wrthi’n cynhyrchu blas ac ansawdd cyson o’u tir yn Ffwrnais ers 10 mlynedd. Yn tyfu amrywiaeth anferth o fwyd, maen nhw’n arbenigo mewn ffa Ffrengig, tomatos a tsilis, i gyd wedi’u tyfu mewn cors sy’n wynebu’r gogledd! Ffermwyr penigamp yw Ann a John Owen sy’n rhoi’n hael ac yn helaeth i helpu mentrau lleol fel Mach Maethlon yn ogystal â bod yn drefnwyr/aelodau o gynllun Blychau Llysiau Tyfwyr Ynys-las. Cadwch lygad am eu bwyd yn Siop Gyfanfwyd Dyfi, Ffres a Lleol a Siop Gymunedol Cletwr.

Mae Lynn yn tyfu yng Nghae Ffriddgate ers newid y borfa ddefaid yn lle i dyfu ym 1999. Erbyn hyn, tua chwarter hectar yw maint y safle sy’n cynnwys gofod tyfu a choed ffrwythau ynghyd ag ardal goediog i fywyd gwyllt. Mae’r plot sydd wedi’i ffensio’n cael ei rannu â phobl eraill gan gynhyrchu amrywiaeth o gnydau: cennin, nionod, tatws, ffa, cêl a brocoli ynghyd â saladau i enwi ond ychydig. Tyfir ffrwythau meddal fel cyrens duon, mafon, mefus a mwyar duon at wneud jamiau, tsiytnis a phiclau neu eu gwerthu wrth y giât neu stondin Ffres a Lleol ym Marchnad Machynlleth. Yn ôl Lynn, “Dw i’n ddiolchgar i’r bobl hynny sydd wedi fy helpu i gadw’r plot i fynd dros yr 20 mlynedd diwetha gyda’u llafur cyflog a gwirfoddol. Ac i’r ffermwyr lleol am ddarparu tail pan fydd gwneud compost jyst ddim yn ddigon. Diolch yn fawr!”

Y safle Datblygu Un Blaned cyntaf i gael ei gymeradwyo ym Mhowys yw Tir Annie. Maen nhw’n cyflenwi cynnyrch ffres ym Machynlleth ers sawl blwyddyn bellach, o 800tr. uwchben lefel y môr. Eleni mae Annie wedi ehangu’r ochr cynhyrchu ffrwythau drwy ychwanegu 35 o goed cyll, 35 o goed afalau treftadaeth Gymreig a 30 o blanhigion mefus. Maen nhw hefyd yn ehangu’r ochr cynhyrchu llysiau drwy estyn yr ardal lysiau 75m².